Giriş
Tüm gebeliklerin %50-90’ında, ilk 20 haftada çeşitli seviyelerde bulantı ve kusma görülür. Bu durum genelde “sabah bulantısı” veya “gebelikte bulantı ve kusma” olarak adlandırılır.
Bulantı ve Kusma Seviyeleri
- Hafif seviye bulantı ve kusma: Gebeliklerin büyük çoğunluğunda görülen bulantı ve kusma durumudur. Bulgular günün herhangi bir zamanında görülebilir. Semptomlar yalnızca bulantı, yalnızca kusma olabileceği gibi, her ikisi aynı anda da görülebilir. Genellikle gebeliğin 5-6. haftalarda başlar. 9. Hafta civarı en yoğun belirtiler görülür ve 16-18. haftalarda ciddi azalma olur. Ancak, gebeliklerin %15-20’sinde 30. haftaya kadar sürebilir ve %5’inde doğuma kadar devam edebilir. Hafif seviyede olsa dahi bulantı ve kusma rahatsız edici olabilir fakat bulantı ve kusma yaşayan gebelerde gebelik kaybının daha sık olduğuna dair bilimsel bulgular bulunmamaktadır.
- Ciddi bulantı ve kusma (Hiperemesis Gravidarum): Hiperemesis olan gebeler gün içerisinde birçok defa kusabilirler. Yeme ve içme konusunda ciddi sıkıntılar yaşar ve gebelik öncesi kilosunun %5’inden fazlasını kaybedebilirler. Bu belirtilere sahip gebeler tedavi edilmezlerse dehidrate kalır, besin ve vitamin eksiklikleri gelişir. Bulguları ciddi seviyelere yükselen gebelerin hastane yatırılarak tedavi edilmesi gerekebilir.
Bulantı ve Kusmanın Nedenleri
Gebelikte bulantı ve kusmanın sebebi net olarak anlaşılamamıştır. Kesin olarak kanıtlanmamış olsa dahi, birçok teori mevcuttur. En sık üzerinde durulan nedenler; yükselen gebelik hormon seviyeleri, genetik faktörler ve çeşitli fizyolojik faktörlerdir.
Risk Faktörleri
Bazı gebeler, gebeliklerinde bulantı ve kusma yaşamaya daha yatkındır:
- Önceki gebeliklerinde bulantı ve kusma yaşayanlar,
- Doğum kontrol hapları kullandığında bulantı ve kusma yaşayanlar veya adet döneminde migren ağrıları olanlar,
- Hareketle bulantısı olanlar (vertigo hastaları),
- Ailesinde (özellikle anne ve kız kardeşinde) gebelikte bulantı ve kusma öyküsü olanlar,
- Reflü, gastrit ve ülser gibi sindirim sistemi hastalıkları olanlar,
- Çoğul gebeliği (ikiz, üçüz vs.) olanlar,
- Molar gebeliği (üzüm gebelik) olanlar.
Gebelikte Bulantı ve Kusmanın Tedavisi
Tedavi, diyet ve yaşam tarzı değişikliklerinden bir veya daha fazla ilaç kullanılmasına kadar değişkenlik gösterebilir. Tek ve kesin bir tedavi olmadığından gebeye iyi gelen ve uyum sağlayabildiği tedavi yöntemi bulunana kadar yöntemler denenir.
Tedavi yöntemleri belirtileri tamamen ortadan kaldırmayabilir. Amaç, rahat yeme içme fonksiyonlarını geri getirecek şekilde şikayetleri tolere edilebilir seviyelere getirmektir.
Diyet değişiklikleri: Çok fazla yemek, yeterli miktarda yememek veya yemeyi tamamen terk etmek bulantı ve kusma semptomlarını artırabilir. Bir takım diyet değişiklikleri ile bulguları azaltmak mümkün olabilir:
- Acıkma hissi gelmeden veya geldiği anda yemek yenmeli; midenin boş kalmasına izin verilmemeli,
- Sık sık ve az az yemek yenmeli. Günde en az 6 küçük öğün yapılmalı. Protein ve karbonhidrat ağırlıklı beslenilmeli, yağlı yiyecekler azaltılmalı,
- Bol su içmeye çalışılmalı,
- Serin taze ve/veya ekşi içecekler (limonata vb) tüketilmeli,
- Taze limon, nane, portakal veya rahatlatıcı kokular koklanmalı.
Uyaranlardan uzaklaşmak: Tedavinin önemli basamaklarından biri de bulantıyı tetikleyen kokular, tatlar ve diğer aktivitelerden uzak durmaktır. Baharatlı, çok şekerli ve çok yağ içeren yiyeceklerden uzak durmak da faydalı olabilir. Bunlar dışında da bir takım uyaranlar vardır:
- Öğünleri atlamak,
- Uyku düzensizlikleri,
- Dağınık yaşam alanı,
- Kokular (parfüm, kimyasallar, kahve, sigara vb),
- Sıcak hava ve nem,
- Gürültü,
- Görsel veya fiziksel hareketlilikler (yanıp sönen ışıklar, araba sürmek),
- Aşırı egzersiz,
- Aşırı terleme,
- Yorgun hissetme.
Sıvı ve besin takviyeleri: Şikayetler ağırlaştığı durumlarda sıvı ve besin takviyesi amaçlı tıbbi destek gerekebilir. Bulgular gerileyene kadar oral alım kapatılarak damar yolundan ilaçlar, sıvı ve besin takviyesi verilebilir. Buna rağmen oral alımda düzelme olmaması durumunda, nazogastrik sonda ile beslemek veya damardan beslenme serumları vermek gerekebilir.
İlaçlar: Bazı ilaçlar gebelikteki mide bulantısı ve kusma için faydalı olabilir:
- B6 vitamini ve Doksilamin: B6 vitamini mide bulantısı için efektif bir tedavidir ancak genellikle kusma semptomlarının gerilemesine yardımcı olmaz. Doksilamin ise kusma şikayetlerinde daha etkilidir ve B6 vitamini ile kombine edilebilir.
- Metoklopramid: Midenin boşalmasını hızlandırır, bulantı ve kusma bulgularını geriletir. Oral, kastan ve damardan formları mevcuttur. Öğünlerden yaklaşık yarım saat önce kullanılabilir.
- Ondansetron: Ondansetron mide bulantısı için kullanılır. Oral ve enjeksiyon formları vardır. Bazı kalp ritim bozuklukları olduğunda kullanılması kontrendikedir.
Sonuçlar
Gebelikte mide bulantısı ve kusma yaşayan gebelerin çoğunluğu herhangi bir komplikasyon yaşamadan iyileşirler. Gebelikte ideal kilo alımı boy ve kilonun orantılanması ile hesaplansa da, ortalama 12-15 kilo alınması idealdir. Bu kilonun çoğunluk kısmı gebeliğin 3. bölümünde alındığından, gebeliğin ilk dönemindeki bulantı ve kusmaya bağlı kilo alamama durumu anormal bir durum yaratmaz. Ancak gebelik boyunca çok kez Hiperemesis sebebiyle hastaneye yatma ihtiyacı doğan bazı gebelerde bebeğin kilosunda düşüklük olabilir ve bu durum gebelik takibini yapan hekim tarafından ultrason muayeneleri ile takip edilir.
Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı – Op. Dr. Zikri ÖZTÜRK
